Hiện nay, biến rác thải thành tài nguyên đang là một xu hướng của thế giới. Việt Nam cần có những chính sách, hành động cụ thể để thực hiện xu hướng này.

Nhân rộng những mô hình hay

Một trong những chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đối với Bộ Tài nguyên và Môi trường là phải phát triển ngành công nghiệp môi trường, tái chế, tái sử dụng tuần hoàn, biến rác thải thành tài nguyên. Đây là việc cần làm ngay với những đột phá mới, bởi lẽ phát triển ngành công nghiệp tái chế là một trong những giải pháp hữu hiệu để giảm chất thải ra môi trường.

Hợp tác xã Green Life Hạ Long hoạt động từ năm 2019 đến nay đã tạo ra gần 700.000 sản phẩm tái chế từ rác thải.

Thời gian qua, việc tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân về việc giảm thiểu rác thải nhựa (RTN) bằng cách tái chế rác thải đã được lan tỏa rộng rãi tại nhiều địa phương, giúp thúc đẩy hình thành nhiều mô hình hay. Đến thăm Hợp tác xã Green Life Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh), chúng tôi thực sự ngạc nhiên trước khả năng sáng tạo ra những sản phẩm hữu ích, bắt mắt từ những thứ tưởng như bỏ đi. Bà Trần Thị Hương, Giám đốc Hợp tác xã Green Life Hạ Long cho biết, từ ý tưởng tận dụng những phế phẩm để chế tạo ra các sản phẩm hữu ích cho cuộc sống, hợp tác xã đã đi thu gom những tấm pano, áp phích, chai nhựa, lọ nhựa, thùng sơn, lốp xe, vải thừa... để sản xuất ra những sản phẩm gia dụng bắt mắt, được người tiêu dùng yêu thích. Chẳng hạn, từ những lốp xe ô tô cũ bỏ đi, được Hợp tác xã Green Life Hạ Long gom về rửa sạch, khoác lên những tấm áo mới bằng vải thừa xin ở các cửa hàng may, thêm đế chân bằng những thanh gỗ, thế là thành những chiếc ghế ngồi rất êm và đẹp mắt. Rồi những tấm pano, áp phích được may, thiết kế thành những chiếc túi đi chợ tiện dụng, những chiếc ví xinh xắn...

Từ khi thành lập tháng 12-2019 đến nay, Hợp tác xã Green Life Hạ Long đã tạo ra gần 700.000 sản phẩm tái chế từ rác thải, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho các xã viên. Không chỉ thế, hợp tác xã đã trở thành điểm du lịch trải nghiệm cộng đồng được du khách rất ưa thích. Khách nước ngoài, đặc biệt là các em học sinh rất thích khi đến với Hợp tác xã Green Life Hạ Long, bởi đến đây được trải nghiệm tô màu lên những bức tượng làm từ giấy bìa hoặc tự tay làm ra những sản phẩm từ những thứ tưởng như bỏ đi. Những hoạt động tưởng chừng như rất nhỏ đó nhưng đã lan tỏa được tinh thần “sống xanh”, giảm thiểu RTN, sản phẩm nhựa dùng một lần trong cộng đồng.

Một mô hình giảm RTN gắn với sinh kế bền vững nữa ở TP Hạ Long là mô hình Tổ ve chai cộng đồng, tập hợp những người dân chuyên thu gom RTN, rác thải rắn. Mô hình này nằm trong Dự án "Xây dựng mô hình cộng đồng quản lý, phân loại, thu gom và xử lý RTN vùng ven biển Vịnh Hạ Long" do Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP), Quỹ Môi trường toàn cầu và Chính phủ Na Uy tài trợ được triển khai từ đầu năm 2020. Tại TP Hạ Long đã thành lập nhiều Tổ ve chai cộng đồng, như Tổ ve chai tại tổ 5, khu 6, phường Hồng Gai, TP Hạ Long do bà Nguyễn Thị Thể làm chủ, gồm 15 người, mỗi ngày thu gom phân loại từ 1 đến 2 tấn rác thải. Ở đây, sau khi rác thải được gom về, sẽ tiến hành phân loại rác, sau đó chở đi bán buôn cho các cơ sở tái chế. Đánh giá về mô hình Tổ ve chai cộng đồng, ông Nguyễn Văn Đường, Phó chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Quảng Ninh cho biết: Mô hình này vừa tạo được sinh kế cho người dân, vừa có tác dụng làm sạch môi trường, giảm được chi phí cho Nhà nước trong công tác vệ sinh môi trường.

Sự đồng hành của cả xã hội

Hiện nay có rất nhiều tổ chức xã hội tích cực có các hoạt động bảo vệ môi trường. Ví dụ như Cộng đồng Xanh Việt Nam-một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động về môi trường và thiện nguyện, được thành lập vào năm 2019 bởi những bạn trẻ Việt Nam yêu môi trường. Xanh Việt Nam đã có những hoạt động mạnh mẽ trên 63 tỉnh, thành phố với hơn 20.000 tình nguyện viên. Sau hàng trăm cuộc ra quân, hàng trăm bãi rác tự phát đã biến mất, hàng chục nghìn bao rác được thu gom. Chị Nguyễn Ngọc Ánh, người sáng lập Cộng đồng Xanh Việt Nam cho biết, các thành viên của Xanh Việt Nam tổ chức những hoạt động trên khắp cả nước, tiêu biểu như: Tổ chức các chiến dịch nhặt rác toàn quốc (Clean Up Việt Nam); thuyết giảng học đường; đổi rác lấy quà; tổ chức các cuộc thi vẽ tranh online về bảo vệ môi trường; tái chế RTN; làm gạch sinh thái từ RTN... 

Với mục tiêu giảm RTN đại dương, Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF) cũng đang tài trợ cho Dự án “Giảm thiểu RTN đại dương tại Việt Nam” do Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam làm chủ dự án. Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) cũng đã hợp tác với Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam tổ chức Chương trình “Thành phố sạch, đại dương xanh” tại Việt Nam. Chương trình được triển khai trong 5 năm (2019-2024) tại 4 địa phương là: Phú Quốc, Đà Nẵng, Biên Hòa và Huế. Chương trình hỗ trợ kỹ thuật từ những chuyên gia quốc tế và trong nước, trao khoảng 600.000USD cho các tổ chức trong nước nhằm thúc đẩy mô hình 3R (giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế), thúc đẩy các hoạt động chống RTN ở biển. Có thể thấy, với sự đồng hành của các tổ chức xã hội trong nước và quốc tế thì việc giảm thiểu RTN ở biển tại Việt Nam sẽ thuận lợi hơn rất nhiều.

Phải có cơ chế khuyến khích và xử phạt

Bà Phạm Thu Hằng, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam đánh giá: Những nỗ lực của các quốc gia và các khu vực trong thời gian qua là rất đáng ghi nhận nhưng chưa đủ để giảm lượng RTN ra môi trường. Nguyên nhân là do các công cụ quốc tế để giải quyết RTN bao gồm phạm vi chưa đủ đối với các nguồn chính gây ô nhiễm nhựa, miễn trừ và thiếu các tiêu chuẩn thực thi, trong khi đó ô nhiễm nhựa đại dương là một vấn đề xuyên biên giới...

Do vậy, một thỏa thuận chung toàn cầu nhằm giải quyết những vấn đề trên đã được WWF đề xướng. Cùng với nhiều quốc gia trên thế giới, hiện Việt Nam đã hoàn thiện Dự thảo Kế hoạch triển khai Quyết định số 1407/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Việt Nam chủ động chuẩn bị và tham gia xây dựng thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa đại dương. Đồng thời, Việt Nam đã và đang ngày càng hoàn thiện các cơ chế, chính sách, pháp luật nhằm nâng cao công tác bảo vệ môi trường nói chung và giảm thiểu ô nhiễm RTN dùng một lần nói riêng thông qua các hoạt động sản xuất, tiêu dùng bền vững, xây dựng nền kinh tế tuần hoàn.

Ông Hoàng Xuân Huy, Phó vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng, việc Việt Nam tham gia đàm phán thỏa thuận chung về chống ô nhiễm nhựa đại dương có ý nghĩa to lớn bởi đã thể hiện vai trò, trách nhiệm quốc gia trong giải quyết vấn đề, thách thức toàn cầu. Đây cũng là cơ hội để hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật liên quan nhằm giải quyết vấn đề ô nhiễm chất thải nhựa. Đồng thời là cơ hội để học hỏi kiến thức, kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ sạch thân thiện môi trường, các mô hình phát triển kinh tế tuần hoàn lĩnh vực nhựa, tăng cường hợp tác và hỗ trợ quốc tế. Ông Hoàng Xuân Huy nhấn mạnh rằng, Việt Nam cần phải có cơ chế rõ ràng trong việc khuyến khích những mô hình phát triển xanh, sạch, thân thiện với môi trường hoặc xử phạt những vi phạm pháp luật liên quan đến sản xuất, tiêu dùng sản phẩm nhựa, xử lý ô nhiễm chất thải nhựa.